DEFINISI MELAYU.
Menurut
Alias (1998), istilah ‘Melayu’ terbit daripada perkataan Sanskrit ‘Malaya’ atau mungkin dari perkataan
Tamil ‘Malai’ yang kedua-duanya
bererti ‘bukit’ atau ‘tanah
tinggi’. Mengikut Profesor Slametmuljana, nama ‘Melayu’ berasal
daripada perkataan Sanskrit. Kata
tersebut berkembang di dua tempat yang berbeza. Di seberang sebelah utara Selat
Melaka perkataan tersebut mengekalkan
sebutan aslinya iaitu ‘Melaya’
manakala di seberang sebelah selatan mengalami perubahan bunyi kepada ‘Melayu’.
M. Ptolemy telah menggunakan istilah maleu-kolon
dalam karyanya yang berjudul Geographike
Sintaxis sekitar tahun 100-150 Masikhi. Menurut Gerini, istilah ini diambil
daripada kata bahasa Sanskrit malaya kolam atau kurram, iaitu merujuk kepada
suatu tempat di utara pantai Semenanjung Malaysia. Perkataan Melayu juga dapat
dikesan dalam sebuah kitab Hindu Purba yang berjudul Purana. Dalam kitab
tersebut, terdapat perkataan Malaya dvipa.
Sementara itu, menurut para penyelidik, perkataan tersebut merujuk kepada
Pulau Sumatera, yang merupakan tempat asal bahasa Melayu. Selain itu, perkataan
Melayu ditemui di dalam tulisan China yang bertulis pada zaman Dinasti Tang.
Tulisan ini menyatakan bahawa orang menyatakan bahawa orang Mo-lo-yeu mengirim utusan ke negara
China untuk mempersembahkan hasil-hasil bumi kepada raja China. Para penyelidik
percaya bahawa kerajaan Mo-lo-yeu
yang dimaksudkan itu berpusat di daerah Jambi, Sumatera. Terdapat lagi dalam
tulisan China yang menyebut perkataan Melayu iaitu pada catatan seorang rahib
Buddha yang bernama I-Tsing. Beliau menggunakan istilah Mo-lo-yu pada dua
kerajaan iaitu Kerajaan Melayu berpangkalan di Sungai Batang dan Kerajaan
Sriwijaya yang berpusat di Palembang. I-Tsing juga menyatakan bahawa bahasa
Melayu telah digunakan sebagai bahasa pengantar untuk mengajar bahasa Sanskrit
dan falsafah agama Buddha. Menurut China yang singgah di Nusantara, bahasa yang
dituturkan di Sriwijaya ialah bahasa K’un-lun.
Bahasa ini telah dipelajari oleh orang asing untuk memudahkan komunikasi. Para
penyelidik berpendapat bahawa bahasa K’un-lun ini adalah bahasa Melayu Kuno.
Catatan pengembara Chhina ini membuktikan bahawa bahasa Melayu Kuno telah
digunakan sebagai bahasa pengantaraan atau lingua franca pada zaman kerajaan
Sriwijaya.
Menurut
Jamilah (2004), dari segi akademik, konsep Melayu merupakan konsep yang
meliputi ruang yang luas dan tempoh masa yang panjang akibat daripada keluasan
dan bilangan penuntur bahasa tersebut. Banyak pendapat yang diutarakan oleh
para sarjana tentang konsep Melayu. Pada awalnya, istilah ‘Melayu’ dikaitkan dengan konsep kerajaan. Ini berdasarkan
bukti-bukti sejarah yang menunjukkan bahawa perkataan Melayu hanya merujuk
kepada kerajaan atau kawasan dan bukan merujuk kepada bangsa.
Di
samping itu, penggunaan istilah ‘Melayu’
pada peringkat awal ini dapat dikesan sekitar circa 100-150 M. Pada tahun 1972,
United Nations Educational, Scientific
And Cultural Organisation (UNESCO);
telah memberikan pengertian bari tentang konsep Melayu. Istilah Melayu
itu kini digunakan untuk merujuk kepada suku bangsa Melayu di Semenanjung
Malaysia, Thailand, Indonesia, Filipina dan Madagaskar.
Di
Malaysia, satu ciri khusus telah ditambah untuk menerangkan konsep Melayu;
iaitu agama Islam. Isitilah Melayu menurut Perlembagaan Malaysia ialah manusia
yang menunturkan bahasa ibunda, mengamalkan cara hidup Melayu dan menganut
agama Islam. Berdasarkan pengertian tersebut, konsep Melayu akhirnya berfungsi
sebagai nama kolektif yang merujuk kepada satu kesatuan bahasa dan bangsa,
iaitu bahasa Melayu dengan bangsanya; bangsa Melayu.
Seterusnya,
pemahaman mengenai konsep Melayu ini penting kerana konsep inilah yang menjadi
korpus kajian kerana ianya seringkali menjadi tema penulisan sajak-sajak
Mohamed Latif Mohamed. Tambahan lagi sajak-sajak yang terpilih ini mula ditulis
seawal tahun 1974; iaitu pada masa berakhirnya era penjajahan Inggeris dan
Jepun dan bermulanya zaman kebangkitan semangat patriotisme dan nasionalisme
dalam kalangan orang Melayu. Meskipun perkataan Melayu itu sendiri tidak
digunakan secara tepat dalam merujuk pada makna asas Melayu dalam erti kata
yang sebenarnya; namun penggunaan perkataan –perkataan di dalam sajak-sajak
yang terpilih ini turut mempunyai hubunga secara tidak langsung dan merujuk
pada makna Melayu sebagai satu bangsa Melayu yang telah sedia wujud di
kepulauan Nusantara sejak berkurun lamanya. Menurut
Abdul Rashid dan Amat Juhari (2005), terdapat beberapa pengertian Melayu dari
pelbagai aspek. Antaranya adalah seperti berikut :
1. Melayu
mengikut Perlembagaan negara Malaysia. Di sini yang dikatakan Melayu ialah
orang yang lazim berbahasa Melayu, berkebudayaan Melayu dan beragama Islam dan
dia mestilah warganegara Malaysia. Pengertian dalam Perlembagan itu telah termaktub pada Ceraian
160 Perlembagaan Malaysia. Ia telah sejak Perlembagaan Persekutuan Tanah Melayu
tahun 1957 dahulu.
2. Melayu
dari segi suku bangsa, yang bermaksud mereka ini mestilah daripada keturunan
suku Melayu dari sei darah dagingnya,bertutur bahasa atau dialek Melayu dan
berkebudayaan serta beradat resam Melayu. Agama Islam tidak menjadi syarat.
Suku Melayu jeni ini terdapat di Semenanjung Malaysia, termasuklah Thailand
Selatan, Pantai Sarawak, Pantai Sabah, Pesisir Kalimantan, Indonesia, Pantai
Timur Sumatera, dari Tamiang hingga Palembang dan Bengkulu, di Kepulauan Riau-Lingga
serta Bangka-Belitung.
3. Melayu
dari suku bangsa mempunyai satu pengertian lagi, iaitu syarat beragama Islam
itu mesti ada, tetapi sebaliknya syarat keturunan darah suku Melayu ditiadakan.
Ini bermakna jika terdapat suku lain memeluk Islam dan tinggal dalam kalangan
orang Melayu ia menjadi Melayu. Pertukaran agama menjadi Islam itu dikatakan
masuk Melayu. Ini pernah berlaku di Sarawak, Tanah Melayu, dan Sumatera Timur.
4. Melayu
dari segi pengertian yang didukung oleh UNESCO Melayu itu merupakan satu
keluarga bangsa yang mempunyai satu keluarga bahasa yang sama, bentuk fizikal
tubuh badan yang hampir sama, berkulit sawo matang, rambut lurus dan tinggi
yang sederhana dan mereka ini adalah penduduk asli di satu kawasan yang sangat
besar, iaitu dari Madagaskar di pantai timur benua Afrika di barat hingga ke
Pulau Paskah di lautan Pasifik. Dengan kata lain, Melayu di sini merupakan satu
stock bangsa yang sejak beberapa lama dahulu dikenali sebagai Malayo-Polynesia atau Austronesia yang
sering dipakai sekarang. Ini bererti Melayu itu merangkumi pelbagai suku kaum
seperti Aceh, Batak, Lampung, Sunda, Jawa, Bugis, Filipino dan lain-lain.
ETIMOLOGI MELAYU
Etimologi bermaksud kajian asal usul dan sejarah sesuatu perkataan serta makna perkataan tersebut. Menurut Mohd Rashid (2007), melayu itu terbit daripada perkataan Sanskit ‘Malaya’ atau daripada perkataan Tamil ‘Malai’ yang ertinya ‘bukit’ atau ‘tanah tinggi’. Orang Portugis memelatkannya sebagai ‘Malayo’. Mengikut sejarah, bangsa yang bernama Melayu itu diam di sebuah kawasan anak sungai bernama Sungai Melayu di hulu Sungai Batang Hari atau sekarang terkenal dengan nama Sungai Jambi. Di kawasan hulu Sungai Jambi itu ada sebuah Kerajaan Melayu semasa sebelum terkenal Kerajaan Serivijaya atau Palembang Tua.
Sementara
itu, perkataan “melayu’’ dikatakan
daripada perkataan Mo-lo-yeu. Ini
dibuktikan dengan penemuan beberapa catatan oleh para pengembara. Antaranya
penemuan catatan pemgembara Cina sekitar tahun 644-645 M. Catatan Rahib Buddha
bernama I-Tsing yang singgah di Srivijaya pada 672 M mengatakan bahawa Bahasa
Melayu digunakan di Palembang. Manakala pengembara Portugis, Godinho de
Erachia, mengatakan Bahasa Melayu dalam
perhubungan di Kepulauan Melayu dengan pedagang-pedagang dari Asia Barat, India
dan China. Perkataan Melayu pada
Kerajaan Mo-lo-yue di Jambi, Sumatera, sempena sebatang sungai yang
dipanggil “Sungai Melayu’’. Bagi
salasilah Bahasa Melayu, dalam kajian rumpun dan Keluarga Bahasa Melayu, kita
perlu memahami istilah yang penting. Antaranya istilah tersebut yang perlu
difahami ialah filum iaitu kelompok bahasa seusia 5000 tahun, rumpun pula
kelompok bahasa 2500-5000 tahun dan keluarga merupakan kelompok bahasa seusia
kurang daripada 2500 tahun.
Istilah
Melayu juga disebutkan diambil daripada perkataan bahasa Jawa Kuno, mlayu, yang bermaksud ‘mengembara’ atau ‘pergi ke mana-mana’’. Maksud perkataan ini dikatakan sesuai dengan
orang Melayu yang dikatakan berpindah dari Yunan menuju ke kawasan Selatan,
menyeberangi Selat Melaka dan mendarat
di Pulau Sumatera. Menurut Nik
Safiah Karim (2010), asal usul orang Melayu, iaitu penuntur asli bahasa Melayu,
amat kabur kerana sejarah kuno Asia Tenggara masih belum diselidiki dengan
mendalam. Beberapa teori telah mengatakan bahawa penuntur bahasa Melayu berasal
daripada golongan manusia yang diberi nama Austronesia. Mereka datang dari
daerah Yunan dan menjelajah ke Selatan, dalam bentuk beberapa gelombang
pergerakan manusia, dan menduduku wilayah Asia Tenggara. Ini berlaku sejak
tahun 2500 sebelum Masihi, iaitu berlaku dengan kedatangan golongan pertama
yang disebut Melayu Proto; kemudian, kira-kira dalam tahun 1500 Sebelum Masihi,
datang pula gelombang yang kedua, golongan yang disebut Melayu Deutro. Mereka
ini telah menduduki daerah pantai dan tanah lembah di Asia Tenggara, dan telah
memperlihatkan kepandaian belayar dan bercucuk tanam.
Menurut
Abdul Rashid (2005), dalam kajian Zuber Osman sebelum menentukan apa itu bahasa
Melayu, terlebih dahulu tentukan pengertian perkataan ‘Melayu’. Perkataan Melayu
berasal daripada ‘Himalaya’ yang
telah disingkatkan kepada ‘Malaya’,
dan kemudiannya menjadi Melayu. Perkataan ‘Himalaya’
berasal daripada perkataan ‘hima’ dan
‘alaya’. ‘Hima’ bererti salji atau
salju. Sedangkan ‘alaya’ bererti tempat. Dengan itu hima alaya maksudnya tempat sejuk, seperti di puncak gunung yang
tinggi.
Manakala
ada juga pengkaji yang mengatakan bahawa
Melayu itu daripada perkataan ‘Malaiyur-pura’ yang terpahat pada
prasasti Bukit Gombak I di Sumatera Barat yang bererti kota Malaiyur, atau kota
gunung. Dari situ timbul perkataan malaiyur
= malaiyu = malayu = melayu. Pada Batu Bersurat Bukit Gombak Stau di
Sumatera barat, tercatat perkataan Melayu Pura bermaksud ‘kota Melayu’ atau ‘Kerajaan
Melayu’. Dengan kata lain, istilah Melayu diambil daripada perkataan
Malayapura
Selain
itu, ada juga yang mengatakan bahawa perkataan Melayu berasal daripada
perkataan ‘pamalayu’, iaitu peristiwa
ketika berlaku penyerangan oleh Raja Kertanegara dari Singhasari Jawa Timur di
Hulu Jambi di sempadan Sumatera Barat. Kemudian di situ didirikan sebuah
prasasti, iaitu prasasti Amoghapasa. Prasasti itu dibina sebagai peringatakan
tentang berlakunya ekspedisi angkatan perang dari Jawa Timur tadi ke daerah
Melayu pada tahun 1286. Pamalayu itu
bermaksud Ekspedisi Malayu, iaitu penyerangan dan seterusnya penguasaan terhadap negeri Melayu.
Perkataan Melayu itu berasal daripada perkataan Jawa Kuno dan Jawa Baru, iaitu
mlaya dan mlayu yang bererti lari.
Akhir
sekali, pendapat mengatakan perkataan Melayu berasal daripada Malayu, iaitu sebuah kerajaan yang
berpusat di Muara Jambi. Kerajaan Malayu ini terwujud pada abad ke-7 (644M)
dan pernah dilawati oleh I-Tsing pada
671 M. Nama Malayu bagi kerajaan Malayu ini berasal daripada nama sebuah
sungai yang terletak di situ, iaitu Sungai Melayu. Penamaan kerajaan aatau
negeri daripada nama sungai adalah perkara biasa dalam budaya Melayu, seperti
nama Negeri Johor, Pahang, Kelantan, Sarawak, Perak, Kedah, Siak, Terengganu,
Inderagiri dan banyak lagi yang berasal daripada nama sungai. Tetapi bagaimana
pula nama sungai diberi Melayu, tidak yang lain? Mengikut ceritanya air di
sungai itu begitu deras arusnya, selaju orang berlari. Dengan itu ia diberikan
nama sungai Malayu atau Melayu. Melayu di sini sama dengan pengertian dalam
bahasa Jawa, iaitu lari. Menurut Asamah Hj Omar (1993), pengetahuan tentang asal
usul bangsa Melayu diperolehi dari bahan-bahan peninggalan purbakala. Dengan
itu, orang-orang Melayu dan orang-orang yang seketurunan dengannya di seluruh
Kepulauan Melayu dikatakan berasal dari Tanah Besar Asia.
RUJUKAN
RUJUKAN
Abdul
Rashid Melebek dan Amat Juhari Moain (2005), Sejarah Bahasa Melayu. Kuala Lumpur: Utusan Publications & Distributors Sdn. Bhd.
Alias
Mohammad Yatim (1998), Mengenali Bahasa
Melayu. Kedah : Peercetakan Paavai.
Asmah
Hj Omar (1993), Susur Galur Bahasa Melayu.
Kuala Lumpur : Percetakan T.I
Jamilah
Syed Ahmed ( 2004 ), Konsep Melayu,
Perjuangan & Kemunduran dalam Sajak-sajak Mohamed Latif Mohamed : Satu Analisis Makna. Akedemi Pengajian Melayu. Kuala Lumpur : Univesiti Malaya.
James
T. Collins (2005), Bahasa Melayu Bahasa
Dunia : Sejarah Singkat. Jakarta : Yayasan Obor
Indonesia.
Muhammad
Haji Salleh (1997), Sulalatus Salatin
Ya’ni Pertuturan Segala Raja- Raja/karangan Tun Seri Lanang. Kuala Lumpur : Yayasan Karyawan & Dewan Bahasa dan Pustaka.
Muhammad
Haji Salleh (2009), Sulalat al-Salatin
Ya’ni Pertuturan Segala Raja-Raja/karangan Tun Seri Lanang. Kuala Lumpur : Yayasan Karyawan & Dewan Bahasa dan Pustaka.
No comments:
Post a Comment